өнгөлсөн, ханан дээр луу, хэд хэдэн хүн, морь хөтөлсөн хүн, сүм, олон туг дарцаг, бадам цэцэг, үхрийн толгой зэргийг улаан хар хоёр өнгийн шороон будгаар зурсан байжээ. Судлаачид бунхны хаалганд хүрч үүдийг тагласан чулуу шороог зөөхөд дахин 2 метрийн урттай хонгил гарч иржээ. Уг хонгилын хоёр талын хананд тахилын сүм байсны нэгийг нь судалж эхэлсэн бөгөөд тэр нь алтаар чимэглэсэн алтан цоожтой модон хаалга бүхий сүм юм. Хосгүй үнэт гэгдэх 270 гаруй эд өлгийн зүйлийг Хархорины музей руу зөөжээ гэсэн мэдээлэл байна. Түүний нэг нь язгууртан хүний алтан титэм маш уран хийцтэй ажээ. Бунхан доторхи эд өлгийн зүйлс болон хананы зургуудыг бэхжүүлэх, гэмтээхгүй байх талаас нь анхаарч ажиллахаар Казакстанаас мэргэжилтнүүд иржээ. Урьд өмнө иймэрхүү ханын зураг Монголоос илэрч байгаагүй юм байна.
*****
Шороон бумбагарын дурсгал
Булган аймгийн Баяннуур сум нь Улаанбаатар хотоос баруун тийш 170 км газарт оршдог, 1500 орчим хүн амтай жижиг сум бөгөөд говь, хангайн бүсийн заагт оршдог. Тус сумын Улаан хэрэм хэмээх газарт ШУА-ын Түүхийн хүрээлэн, Казахстаны Евро-Азийн их сургуулийн Түрэг-Алтай судлалын хүрээлэнгийн хамтарсан судалгааны багийнхан 2012 онд малтлага судалгаа явуулж эртний нүүдэлчдийн язгууртны иж бүрэн бунхант булш илрүүлсэн байна. Тус олдворыг Улаан хэрэмийн Шороон бумбагарын дурсгал хэмээн нэрлэсэн ба эртний нүүдэлчдийн урлагийн галерей бүхий нэн чухал олдвор юм. Бунханд орох үүдэвч 42м урт, 1.8м өргөн бөгөөд дөрвөн өрх бүхий үүдэвч, хоёр хөмөг, гол бунхан гэсэн хэсгүүдээс бүтэж байна. Үүдэвч гэдэг нь газрын доогуур шурган явсаар 7.5м-ийн гүнд буй бунханд хүрдэг хонгил юм. Бунханы хаалганаас урт хонгил даган 40 гаруй зураг дүрслэлтэй. Зураг дотор өөр хоорондоо ялгаатай 24 хүний дүрслэл, бар биетэй, луу цээжтэй амьтан 2, саглдагар мод 7, эмээл хазаартай морь 2, сүм маягийн барилга 2, бадамлянхуа цэцэг, үхэртэй төстэй амьтны толгой, нэг нохой, туг дарцаг 6-г дүрсэлсэн байна. Бунхны хаалганы дотор талд үүд рүү харуулаад арслан толгойтой, ирвэс биетэй, шувуун хошуутай, бар тавхайтай хамгаалагч нар буюу махранз бурхад байрласан байжээ. Нийт 550 орчим олдвор олдсоны 134 нь алтан эдлэл, 11 нь шавар эдлэл, 30 гаруй модон эдлэл, бусад нь мөнгө, төмөр, хүрлээр хийгдсэн эдлэл байв. Ийм иж бүрэн, тод, элдэв дүрслэлтэй бунхан урьд өмнө Монгол төдийгүй Төв Азийн газар нутгаас олдоогүй юм. Ер нь иймэрхүү бунханы үлдэц ихэвчлэн Хөх хотын зүүн тал, эсвэл урагш зүгээс нэлээд олдож байжээ. Энэхүү олдвор нь бунхант олдворын тархацыг баруун зүг рүү тэлж өгснөөрөө онцлог болно.
Эртний дорно дахины ард түмний үлгэр туульсад дурдагддаг хүн цээжтэй, шувуун бөгстэй, далавчит амьтан болох галбинга хэмээх амьтны баримал ховор олдвор юм.
Эл Шороон бумбагарын дурсгалыг манай тооллын YII зуунд хамааруулан авч үзсэний дээр Япон, Хятадын түрэг уйгар судлалын эрдэмтэд ирж үзээд түгээмэл олдсон бунхант олдворын дүрслэлээс өөр бөгөөд тухайн үед оршиж байсан Тан улсын 8 янзын зэрэг дэвт түшмэлүүдээс тэс өөр дүрслэлтэй болохыг тогтоож, бүтээсэн арга барил нь хүртэл эртний хятадтай холбох арга лга гэдгийг хүлээн зөвшөөрчээ. Тийм учраас эл дурсгалын илэрхийлэл нь монголын газар нутаг дээрхи эотний нүүдэлчдийн уран сайхан, гоозүйн сэтгэлгээ, зурах арга барил, ертөнцийг үзэх үзэл зэргийг өөртөө шингээсэн гайхамшигт бүтээл болохыг тогтоожээ.
Зураг дээрхи морины дэлний дүрслэл нь Түрэгийн үеийн шилдэг сайн морьтдоо дэллэн засах аргыг харуулсан байдаг. Мөн эл бунхан огт тоногдоогүй басйан ба урьд өмнө илэрч олдсон булш бунханы 90-95% нь тоногдсон байдаг нь түгээмэл ажээ. Шороон бумбагарын дурсгалыг эрт үед нэг хүн тонох гэж оролдоод чадалгүй үүдэвч хавьд нь нохойтойгоо шороонд даруулан үхсэн байсан ул мөр нь сая бас хамт илэрсэн. Бунхант оршуулга бол тухайн хүний нэр хүнд, нийгэмд эзлэх байр суурийг илэрхийлдэг. Бунхан гол модон хаалгатай, хаалганы 2 талд нүх ухаж чулуугаар тагласан байдалтай, дотор гурван хаалга нь цоожтой, түлхүүрийг нь сүүлийн модон хаалганд дүүжилсэн маягтай байсан ба судалгааны баг тэрхүү түлхүүрээр хаалгануудыг онгойлгож оржээ. Хаалганы цаадах бунханд ямар нэг барилга байхгүй, нүхэн тасалгаа бүхий байсан. Бунханы өмнөх урт хонгилын хананд хаалга хийж тохижуулсан хөмрөгт шавар ваар саьны олдворууд байсан. Бунханы хамгаалалтын амьтадаас холгүй газарт том модон авс байсан ба дотор нь 80 см урт, 35 см өргөн модон хайрцаг байгаад дээд талд нь алтан эдлэлийг торгонд боож тавиад, доод алд нь талийгаачийн чандарын үнсийг торгон уутанд хийж байрлуулаад, түүний доор алт мөнгөн зоосыг мөн адил торгон уутанд хийж тавьсан байжээ. Авсны зүүн талд хоёр модон морь, амгай, дөрөө зэрэг зүйл байснаас гадна титэм байсан болов уу гэмээр алтан эдлэл олджээ. Алтан чимэглэлийн ихэнх нь цэцэг болон үүлэн хээтэй байжээ. Хуяг дуулга бүхий морьт цэргийн шавар баримлууд олон буй. Тэдний зарим нь гартаа хөгжим барьж үлээж буй байдалтай байдаг. Босоо дүртэй, өөр өөр хувцас, царай зүстэй, сахал үстэй, шавраар урласан хүн дүрст баримлууд 80 орчим олджээ. Нохой, гахай, хонь, тахиа, галбинга, мэлхий, адуу, эмээл, дөрөө, амгай, зуузай зэрэг шавар баримал ба модон сийлбэр олджээ. Алтан зоосон дээр нь хүний дүрс, хээ угалз, амьтан, эртний руни бичиг, латин үсэг зэргийг дүрсэлжээ. Нийтдээ 300 гаруй иймэрхүү баримал олджээ.
Оршуулсан ёс, дагуулсан хэрэгслээс нь харах юм бол нийгэм улс төрийн амьдралд тэргүүлэх байр суурьтай, нүүдэлчдийн том язгууртан байсан нь харагддаг. Хаан хүн, түүний удаах хүн ч байж болно. 610-630 онд одоогийн Туркийн Истанбул хотод цутгасан зоос гарч ирсэн. Тухайн үеийн Визант, Хятад, Энэтхэг, Төвд зэрэгт хамаарах эд өлгийн зүйлүүд гарч ирсэн нь тухайн үедээ гадаад харилцааны өндөр соёлтой байсныг гэрчилдэг. Өрнө дорнын соёл манай нутаг дээгүүр дамжиж байсныг нотолж байна.
Үзсэн харсан хүний гайхалыг төрүүлж, эрт үед тун ч их зүйл манай нутаг дээр болж байж дээ хэмээн өөрийн эрхгүй бодогдуулах чухал олдвор бол 1500 жилийн настай олдвор юм.
Муудаж үйрээгүй, бат бөх хэвээрээ үлдсэн, бунханы дотор талд хүн явахад чөлөөтэй, чулуун таазтай, хавтгай чулуугаар ханыг нь засаж янзалсан.
0 comments:
Speak up your mind
Tell us what you're thinking... !